مقدمه وتاريخچه نقشه برداري

1 - مقدمه :

اندازه گيري طول وزاويه اساس اكثر عمليات نقشه برداري را تشكيل مي دهد اندازه گيري مستقيم فاصله يكي از دشوارترين عمليات از نقطه نظر اجرايي است خصوصا اينكه دقت بالايي هم مورد نياز باشد  در نتيجه روشهاي مختلفي براي اندازه گيري غير مستقيم طول ابداع شده است كه يكي از آنها بكارگيري  طولابهاي الكترونيكي است .

امروزه عملا نوارهاي متر كشي و روشهاي ديگر اندازه گيري غير مستقيم طول مانند سير بارلاكتيك وغيره در غالب عمليات نقشه برداري جاي خودرا به طوليا بهاي  الكترونيكي داده اند همان گونه كه با ساخت نوارهاي فلزي متر كشي زنجيرهاي مساحتي و واحدهاي مربوطه وقواعد استفاده از آنها رفته رفته منسوخ شدند با پيدايش طوليا بهاي الكترونيكي نيز سر نوشتي مشابه براي نوارهاي متركشي رقم خورد.

با پيشرفت علوم الكترونيكي تجهيزات نقشه برداري نيز چهره كاملا جديدي پيدا كردند اما ارمغان تكنولوژي نوين بيش از آنكه بر اندازه گيري زاويه اثر بگذارد بطور فاحشي نحوه اندازه گيري طول را دگرگون كرد.

روند پيشرفت فني تجهيزات نقشه برداري با ساخت طوليابهاي الكترونيكي پايان نيافت بلكه با ساخت طوليابهاي نسبتا كوچك امكان الحاق آنها به تئودوليتهاي اپتيكس و الكترونيكي فراهم آمد.محصول جديد را كه توتال استيشن مي نامند بتدريج در حال جايگزيني طوليابهاي منفرد است با روند موجود يعني با عرضه روبه تزايد سيستمهاي تعيين موقيت جغرافيايي (جي پي اس) از يك سو و ساخت توتال  استيشن ها از سوي ديگر خط توليد اكثر طوليابهاي مستقل ومنفرد روبه تعطيلي دارد.

تكنولوژي ساخت طوليابهاي الكترونيكي در انحصار كشورهاي پيشرفته صنعتي قرار دارد واز اينرو بنابه علل اقتصادي وفني توليد اينگونه تجهيزات در اكثر كشورهاي ديگر مقرون به صرفه نيست در حال حاضر كشورهاي ايالات متحده آمريكا ژاپن سوئد سوئيس آلمان فرانسه بريتاليا وآفريقاي جنوبي وروسيه عمده ترين سازندگان طوليابهاي الكترونيك هستند با  افزايش لوح رقابتهاي تجاري چندي است شركتهاي مشهور اقدام به انتقال كارخانجات خود به چين كرده اند به اين ترتيب چين نيز به جرگه توليد كنندگان طوليابهاي الكترونيكي پيوسته است .

 2- طبقه بندي طوليابها :

طوليابها را مي توان به روشهاي مختلف طبقه بندي كرد يكي از اين راها ميتوانند براساس طول موجي باشد كه آنها ارسال ودريافت ميكنند به اين ترتيب اين طوليابها دردو دسته بزرگ قرار مي گيرند :

الف- طوليابهاي الكترواپتيكي :به آندسته از دستگاههاي اطلاق مي شود كه نور با محدوده مادون قرمز مجاور نور مرئي ويا ليزر استفاده ميكنند .

ب- طوليابهاي ميكروويو (وراديويي):به آندسته از دستگاهها اطلاق مي شود كه از امواج راديويي و مايكرو وويو (با فركانسهاي بمراتب پائينتر نسبت به دسته اول ) استفاده ميكنند .راه ديگر دسته بندي طوليابها برپايه برد موثر آنهاست براين اساس ميتوان آنها را در دو گروه بزرگ طبقه بندي كرد.

الف) كوتاه برد : دستگاههاي اين دسته بردي حداكثر 5كيلومتر دارند وعموما اندازه آنها در حدي است كه مي توان آنها برروي يك تئووليت نصب كرد محدوده فركانسي آنها در محدوده مادون قرمز و نور مرئي قرار مي گيرد اكثر كاربرد اين دستگاه ها در كارهاي نقشه برداري موضعي است .

ب ) متوسط / دوريرد : حداكثر برد اين دستگاه ها قريب به 100 كيلومتر مي رسد ولي برد عملياتي آنها در حد 40-50 كيلومتر قراردارد معمولا حجيم و سنگين هستند وبيشتر براي عمليات ژنودري آبنكاري و اقيانوس نگاري ويا ناويري دريايي هوائي استفاده مي شود سيستم هاي كه از ليزر استفاده مي كنند اگرچه در طبقه بندي قبل در ميان سيستم هاي الكترو اپتيكي قرار گرفتند ليكن نظر به برد آنها دراين نوع طبقه بندي در كنار سيستم هاي ميكروويو قرار مي گيرند .

 3- تاريخچه  :

تسلادر سال 1889 استفاده از بازتاب امواج ميكروويو را جهت اندازه گيري طول پيش بيني كرده بود نخستين ثبت اختراع در طولياب با كاربرد امواج الكترو مغناطيسي در سال 1923 توسط نوري انجام گرفت نخستين طولياب مايكروويو كه براساس اصول تداخل كار مي كرد در سال 1926 سه دانشمند روسي بنامهاي شگولف برورشكو وريلر در ننينگراد ساخته شد.

فاصله يابي الكترونيكي غير نقشه برداري در اوايل دهه 1930ميلادي ابداع وبطور عملي براي نخستين بار در طول جنگ جهاني دوم توسط نيروهاي نظامي آلمان و بريتانيا با كمك امواج رادار انجام مي گرفت نحوه اندازه گيري فاصله به اين ترتيب بود كه امواج راديويي پس از برخورد با بدنه فلزي هواپيما به فرستنده باز مي گشت وبرمبناي جهت آنتن وزمان رفت وبرگشت موج امكان تعيين فاصله جهت حركت و سرعت تقريبي هواپيماي مورد نظر ميسر مي شد دقت حاصله اگر چه براي رهگيري هوايي وامور نظامي كفايت   مي كرد اما درحد دقتهاي مورد عمليات نقشه برداري نبود .

همانطور كه درقسمت عنوان شد دستگاهاي طولياب الكترونيكي دردو دسته بزرگ دستگاههاي الكترواپتيكي  و مايكروويو / راديويي طبقه بندي مي شوند لذا از نقطه نظر تاريخي نيز تحولات انجام گرفته در اين دودسته بطور جداگانه بررسي مي شود با توجه به تقدم و تاخر زماني ابتدا تاريخچه سيستم هاي الكترواپتيكي ذكر مي شوند.

 در زمينه طوليابهاي با كاربرد نقشه برداري در سال 1936سه دانشمند روسي بنامهاي لبديف، بالا كوف و وافيادي از انسستيتو اپتيك اتحاد جماهير شوروي مدعي ساخت نخستين طولياب الكترواپتيكي دنيا شدند در پي آن در سال 1940هوتل آلماني مقاله اي را منتشر كرد كه در آن ازيك سلول كر دوبخش ارسال و يك فوتولوله دربخش دريافت استفاده شده بود اين مقاله موجب شد تا دانشمند سوئدي اريك برگشترند برانگيخته شود تا براساس اين مقاله آزمايشي رادر زمينه اندازه گيري سرعت نور انجام دهد دستگاه ساخته اودر سال 1943 تكميل شد و ژئوديمتر نام گرفت.

درآن زمان تعيين دقيق سرعت نور مورد توجه بسياري از دانشمندان بود ودر وهله اول تصور نمي شد اين وسيله كاربردي در نقشه برداري اما در سال 1937 برگ اشترند به كمك شركت آگا ساخته اش را بصورت يك محصول تجاري بعنوان نخستين طولياب تجاري جهان با نام ان اس ام 2 به بازار فروش ارائه كرد اين دستگاه با استفاده از نور مرئي قادر بود فواصل تا40كيلومتر را (فقط در شب ها ) اندازه گيري كند از آن به بعد شركت آگا –ژئوديمتر همواره با ساخت دستگاههاي جديدتر در رديف شركتهاي معتبر سازنده تجهيزات الكترونيكي نقشه برداری قرار داشته است.

رخداد مهم ديگر در زمينه دستگاههاي الكترواپتيكي در سال 1954 اتفاق افتاد وآن كشف تكنيك هترودين بود كه امكان تعيين اختلاف زاويه فاز را تحت فركانسهاي پائينتر مممكن ساخت نخستين دستگاهي كه از اين روش استفاده كرد دستگاه ژئوديمتر مدل 16بود سيستمهاي ليزري ازسال 1968 اندك اندك در ميان طوليابهاي الكترواپتيكي ظاهر شدند و نخستين آنها ژئوديمتر مدل 8بابرد 60كيلومتر بود.

اما نخستين طولياب ساخته شده براساس استفاده از امواج مايكروويو و اندازه گيري اختلاف فاز توسط دكتر وادلي در سال 1954ساخته شد .